Cây hoa ngũ sắc (cỏ hôi – hoa ngũ vị – hoa cứt lợn)

Một số thông tin:

• Còn có tên là cây, cây hoa ngũ vị, cỏ hôi, hoa cứt lợn.
• Tên khoa học Ageratum conyzoides L.
• Thuộc họ Cúc Asteraceae(Compositae).

Mô tả cây:

Cây hoa ngũ sắc là một cây nhỏ, mọc hàng năm, thân có nhiều lông nhỏ mềm, cao chừng 25-50cm, mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta. Lá mọc đối hình trứng hay 3 cạnh, dài 2-6cm, rộng l-3cm, mép có răng cưa tròn, hai mặt đều có lông, mặt dưới của lá nhạt hơn. Hoa nhỏ, màu tím, xanh. Quả bé màu đen, có 5 sống dọc ( Hình 14, Hm 45,1).

Phân bố, thu hái và chế biến:

Hoa ngũ sắc mọc hoang dại ở khắp nơi. Người ta hái toàn cây cắt bỏ rễ, dùng tươi hay khô. Thường hay dùng cây hơn.

Thành phần hóa học:

Thành phần hoạt chất chưa rõ. Chỉ mới biết trong cây có khoảng 0,16% tinh dầu đặc (cây khô kiệt) tỷ trọng 1,109,chỉ số axit 0,9, chỉ số este 11,2. Người ta nghi trong tinh dầu có cumarin.
Trong hoa có 0,2% tinh dầu, có mùi gây nôn, tỷ trọng 0,9357.  Trong tinh dầu hoa lá đều có cadinen, caryophyllen, geratocromen, demetoxygeratocromen và một số thành phần khác.
Theo Nguyễn Văn Đàn và Phạm Trương Thị Thọ (1973 Thông báo dược liệu) thì hàm lượng tinh dầu từ 0,7 đến 2%, tinh dầu hơi sánh đặc, màu vàng nhạt đến màu vàng nghệ, mùi thơm dễ chịu. Chỉ số axit 4,5, chỉ số este 252 đến 254, αD từ -3°8 đến -5°3.
Có tác giả lại tìm thấy ancaloit và saponin.
Theo Nguyên Xuân Dũng và cộng sự (J. Ess. Oil Res. L 135-136 May-June, 1989) thành phần chủ yếu của tinh dầu gồm precocen I (6-demethoxyageratochromen) precocen II (ageratochromen) và caryophylỉen. Ba thành phần này chiếm 77% tinh dầu.

Tác dụng dược lý:

Năm 1965, y sĩ Điều Ngọc Thực ở Phú Thọ đã, phát hiện thấy trong nhân dân dùng cây hoa ngũ sắc chữa viêm xoang mũi dị ứng, đã áp dụng trên bản thân và một số người khác thấy có kết quả tốt.
Trên súc vật thí nghiệm thấy có tác dụng chống viêm, chống phù nề, chống dị ứng phù hợp với những kết quả thu được trên thực tế lâm sàng điều trị viêm mũi cấp và mãn.

Công dụng và liều dùng:

• Nhân dân thường dùng cây hoa ngũ sắc làm thuốc chữa bệnh phụ nữ bị rong huyết sau khi sinh nở: Hái chừng 30-50g cây tươi, đem về rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước và uống trong ngày. Uống trong 3-4 ngày.

• Tác dụng chữa viêm xoang mũi dị ứng mới phát hiện; Hái cây tươi về rửa sạch, giã nát, vắt lấy nước tẩm vào bông. Dùng bông này nhét vào lồ mũi bên đau. Hiện nay đã có một số nơi chế thành thuốc sắc sẵn.

• Phối hợp với nước bồ kết nấu nước gội đầu vừa thơm vừa sạch gầu trơn tóc.

Chú thích:

• Đừng nhầm cây hoa ngũ sắc nói đây với cây bông ổi (ngũ sắc) và cây hy thiêm nhiều nơi cũng gọi là cây cứt lợn.
• Một số người thấy cây cứt lợn này có tác dụng tốt, nhưng tên lại xấu xí cho lên đã gọi cây này là cây ngũ sắc, ngũ vị hay còn gọi là cây bông ổi. Vậy chú ý tránh nhầm lẫn, dùng sẽ không thấy có tác dụng mong muốn.